Możliwość zmniejszenia odszkodowania o stopień przyczynienia została uregulowana w art. 362 kodeksu cywilnego, który stanowi, że:
„jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron”.
Oznacza to, iż w przypadku gdy poszkodowany swoim zachowaniem doprowadził do powstania lub powiększenia rozmiaru strat, ubezpieczyciel może odpowiednio zmniejszyć świadczenie. Uwaga ! Wyżej wymieniony przepis kodeksu cywilnego, nie ma zastosowania do ubezpieczeń dobrowolnych (auto casco, ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem, ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych).
Potrącenie jakiejkolwiek części odszkodowania z tytułu przedmiotowych ubezpieczeń jest nieuzasadnione i sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego oraz orzecznictwem sądowym. Taka teza zawarta jest w orzeczeniu sądu najwyższego z 1999 roku. Możliwość umniejszenia odszkodowania w odniesieniu do dobrowolnych ubezpieczeń, może być usprawiedliwiona tylko i wyłącznie w określonych przypadkach. Możliwa jest pod warunkiem, iż wyraźnie przewidują to OWU mające zastosowanie do posiadanej polisy.
Jako przykład należy podać modne ostatnio zawarte w OWU, potrącenie wynikające z przekroczenia prędkości w chwili wypadku o 30 km/h lub spowodowanie wypadku podczas wyprzedzania na podwójnej ciągłej linii. Takie zapisy są obecnie stosowane przez większość zakładów ubezpieczeń w OWU autocasco.
Udowodnienie kierowcy naruszenia przepisów ruchu drogowego (wyprzedzanie na podwójnej linii ciągłej) w praktyce jest możliwe. Za to mało prawdopodobne jest umniejszenie odszkodowania z powołaniem na przekroczenie dopuszczalnej prędkości o 30 km/h, chyba że pojazd jest wyposażony w tachograf.
Przyczynienie do powstania szkody w sprawa z OC.
Inaczej ma się kwestia szkód likwidowanych z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Często możemy zauważyć „teoretycznego” poszkodowanego poruszającego się po drodze z pierwszeństwem przejazdu, który jedzie z prędkością znacznie przekraczającą obowiązującą na danym terenie. Kierowca pojazdu wyjeżdżającego z drogi podporządkowanej nie zawsze jest w stanie dokładnie przewidzieć takiego postępowania i wjeżdża na skrzyżowanie, co powoduje wypadek drogowy.
W podanym przykładzie obydwaj uczestnicy ruchu zasługują na naganę. Jest to odzwierciedleniem przyczynienia w postępowaniu likwidacyjnym i odpowiednim zmniejszeniem odszkodowania dla sprawcy szkody. Uzasadnieniem takiego stanu jest oczywisty fakt, że gdyby kierowca poruszający się droga z pierwszeństwem przejazdu jechał z mniejsza prędkością, rozmiar szkody byłby mniejszy lub w ogóle by do niej nie doszło. Inną rzeczą jest fakt w jaki sposób ustalany jest stopień przyczynienia.
Przyczynienie pieszego do wypadku
Przyczynienie do powstania szkody lub zwiększenia rozmiaru szkody często stosowane jest szkodach na osobie powstałych w wypadkach drogowych. Najczęstszym powodem zmniejszenia odszkodowania są w takich przypadkach brak zapiętych pasów bezpieczeństwa, jazda z kierowcą pod wpływem alkoholu, wtargnięcie na przejście dla pieszych, jazda rowerem bez oświetlenia.
Może się również zdarzyć, że ubezpieczyciel uzna, że zachowanie pieszego było jedyną przyczyną powstania wypadku i wtedy należy się liczyć z odmową wypłaty odszkodowania. Brak odszkodowania możliwy jest tylko i wyłącznie, gdy jedyną przyczyną wypadku było działanie pieszego.
Orzecznictwo w sprawach o przyczynienie do powstania szkody.
Osoba piesza przechodząca przez jezdnię w miejscu oznaczonym powinna mieć zapewnione maksymalne bezpieczeństwo. Kierowca zawsze musi się liczyć z możliwością pojawienia się na jezdni osoby pieszej, jest więc zobowiązany zmniejszyć szybkość do granic pozwalających w razie potrzeby na natychmiastowe zatrzymanie pojazdu. W związku z tym kierowca ma obowiązek obserwowania nie tylko jezdni, ale również przylegającego do jezdni w miejscu przejścia chodnika, aby upewnić się, czy nikt nie wkracza na jezdnię, a jeżeli wkracza, to natychmiast hamować – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09.03.2005r. w sprawie II CK 481/04.
Przyjęcie przez sąd, że kierowca samochodu przyczynił się do zaistnienia wypadku komunikacyjnego, zawinionego bezpośrednio przez kierowcę innego pojazdu mechanicznego, który nie został zidentyfikowany, wyłącza możliwość zasądzenia świadczenia na rzecz poszkodowanego od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26.10.1995r. w sprawie I ACr 241/95.
Osoba, która decyduje się na jazdę samochodem z kierowcą będącym w stanie po spożyciu napoju alkoholowego przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku z tym wypadkiem. Spożycie napoju alkoholowego przed jazdą z takim kierowcą uważać należy za znaczne przyczynienie się do powstania szkody – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.12.1985 r. w sprawie IV CR 412/85.
Zachowanie się małoletniego poszkodowanego, któremu z powodu wieku winy przypisać nie można (art. 426 k.c.), może stosownie do art. 362 k.c. uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby odpowiedzialnej za szkodę na podstawie art. 436 k.c. – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1975.09.20 w sprawie III CZP 8/75.
Współudział poszkodowanego w spożywaniu alkoholu z kierowcą i następnie podjęcie decyzji jazdy z nietrzeźwym kierowcą pojazdu mechanicznego, który z powodu swego stanu doprowadził do wypadku i poniesienia szkody przez poszkodowanego (jego bliskich) będzie z reguły uzasadniać przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.12.1985 r. w sprawie IV CR 398/85.