Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2016 r. na rozprawie sprawy z powództwa małoletniego K. R. przeciwko (…) S.A. V. (…) w W. o zapłatę i ustalenie na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu z dnia 30 marca 2015 r., sygn. akt I C 873/12
I. o d d a l a apelację,
II. n i e o b c i ą ż a powoda kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz strony pozwanej.
UZASADNIENIE
Małoletni K. R. w sprecyzowanym ( k. 279 i 537 ) żądaniu domagał się zasądzenia od (…) S.A. V. (…) w W.:
1. kwoty 82.500 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z ustawowymi odsetkami od dnia 11 lutego 2012r. do dnia zapłaty;
2. renty w kwocie po 700 zł miesięcznie z tytułu zwiększonych potrzeb płatnej od dnia wytoczenia powództwa do – go każdego miesięcznie;
3. odszkodowania w kwocie 4 599,46 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty z tytułu poniesionych kosztów lepszego odżywiania, dojazdów do placówek medycznych, poniesionych kosztów leczenia i noclegów;
4. ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej na przyszłość za skutki wypadku z dnia 6 września 2011r. oraz zasądzenia kosztów procesu.
W uzasadnieniu żądania wskazał, że 6 września 2011r. został potrącony przez samochód osobowy i w wyniku tego zdarzenia doznał rozległych obrażeń ciała wymagających długotrwałego leczenia.
Przejmując odpowiedzialność w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC strona pozwana wypłaciła 45 000 zł tytułem zadośćuczynienia i kwotę 12 460,80 zł tytułem odszkodowania przy uwzględnieniu przyczynienia w 50%, do zaistniałego wypadku skutkującego obniżeniem w takim stopniu wypłacanych świadczeń. Przyjęcie tak wysokiego stopnia przyczynienia nie ma uzasadnionych podstaw bowiem nagłe wtargnięcie na jezdnię mogło skutkować 30% przyczynieniem. Przemawiało to za wytoczeniem przedmiotowego powództwa wobec zaniżenia wypłacanych świadczeń oraz nie zwróceniu kosztów leczenia i wydatków poniesionych na dojazdy do placówek medycznych.
Konieczność prowadzenia rehabilitacji, stałych konsultacji lekarskich, zakupu lekarstw skutkuje żądaniem przyznania renty z tytułu zwiększonych potrzeb oraz ustalenia odpowiedzialności strony pozwanej za szkody mogące powstać w przyszłości wobec istnienia ryzyka pogorszenia się stanu zdrowia.
W odpowiedzi strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, że dokonała likwidacji przedmiotowej szkody przyznając uprawnionemu świadczenia tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania w łącznej kwocie 49 240,80 zł ( 45. 000 zł zadośćuczynienie, 3 503,36 zł zwrot kosztów dojazdów, 567,44 zł zwrot kosztów leczenia, 170 zł zwrot kosztów noclegu).
W świetle zgromadzonych przez policję i prokuraturę dokumentów w tym opinii biegłego należało przyjąć, że małoletni powód w 50% przyczynił się do wypadku i jego skutków i w takiej też proporcji nastąpiło obniżenie przyznanych mu kwot.
Wyrokiem z dnia 30 marca 2015r. Sąd Okręgowy w Przemyślu uwzględnił powództwo o zadośćuczynienie do kwoty 37.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 maja 2012r., w zakresie odszkodowania do kwoty 1410.58 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 lutego 2013r. a w pozostałej części je oddalił, obciążył stronę pozwaną opłatą sądową od uwzględnionego powództwa w kwocie 1946 zł i wydatkami w kwocie 1796,40 zł, nie obciążył powoda brakującą częścią opłaty sądowej i wydatków, zaś koszty zastępstwa prawnego wzajemnie zniósł.
Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach i motywach prawnych.
Małoletni powód K. R. w dniu 6 września 2011r. mając 5 lat i 9 miesięcy wybiegł zza stojącego samochodu osobowego bezpośrednio pod nadjeżdżający samochód osobowy.
W wyniku potrącenia doznał stłuczenia głowy i płuca prawego, złamania gałęzi górnej kości łonowej po stronie prawej, niewydolności oddechowej, pourazowego krwawienia podpajęczynówkowego. Od dnia wypadku do 14 października 2011r. był leczony w Szpitalu Wojewódzkim (…) w R., a następnie dwa razy w tygodniu rehabilitowany w Ośrodku Rehabilitacyjno – Edukacyjno – Wychowawczym w J..
Od 8 listopada do 2 grudnia 2011r. przebywał w Instytucie (…) w W., a od 12 stycznia 2012r. podjął leczenie w Diagnostycznej Poradni Ortopedycznej w J..
Ponownie leczony w Szpitalu Wojewódzkim (…) w R. od 8 lutego 2012r. do 9 marca 2012r. z rozpoznaniem – stan po urazie czaszkowo – mózgowym, niedowład piramidowy prawostronny.
Od dnia 11 kwietnia 2012r. kontynuował leczenie w Neurologicznym Centrum Diagnostyczno – Leczniczo Rehabilitacyjnym w J. a od 29 stycznia 2013r., w Uniwersyteckim Szpitalu Ortopedyczno – Rehabilitacyjnym w Z.. Kolejne pobyty w Szpitalu Wojewódzkim(…) w R. od 12 sierpnia do 28 sierpnia 2013r. i od 20 – 31 stycznia 2014r.
Po 4 letniej rehabilitacji chód powoda nie jest w pełni sprawny, porusza się samodzielnie, jeździ na rowerze. Pozostał śladowego stopnia niedowład piramidowy prawostronny, bez objawów patologicznych mogący utrzymywać się jeszcze przez kilka lat. Może to rzutować na wykonywanie zawodu pilota, kierowcy, pracę na wysokościach.
Znaczne dolegliwości bólowe trwały przez okres 2 – 3 tygodni, zmniejszały się do 8 tygodni, niewielkie przewlekłe mogły trwać do pół roku.
Orzeczeniem Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w J. powód został zaliczony do osób niepełnosprawnych do dnia 31 grudnia 2015r. Konieczne jest stałe współdziałanie opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji. Wystąpił zez zbieżny obustronny małego stopnia i nieznaczny niedowład obustronny nerwów odwodzących. Wobec stosowanej korekcji okularowej zez cofnął się.
Powód uczy się w szkole podstawowej, nosi buty ortopedyczne pozostał mu jedynie „ nieestetyczny chód”.
W miesiącu styczniu 2012r. zgłoszona została szkoda i strona pozwana decyzją z 25 maja 2012r. przyjmując 50% przyczynienia się powoda do powstałej szkody przyznała kwotę 22.500 zł tytułem zadośćuczynienia, kwotę 1751,68 zł tytułem zwrotu kosztów dojazdów, kwotę 283,72 zł tytułem zwrotu kosztów leczenia i zakupu sprzętu, kwotę 85 zł tytułem zwrotu kosztów noclegu.
Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego w okresie od miesiąca maja do października 2012r. powód 59 razy był dowożony na rehabilitację, badania konsultacyjne, do lekarza i apteki samochodem osobowym, a koszt paliwa wyniósł 2103,10 zł.
Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2012r. Prokurator Rejonowy w Jarosławiu umorzył śledztwo w sprawie zaistniałego w dniu 6 września 2011r. w W. woj. (…) wypadku drogowego, w którym w wyniku potrącenia przez samochód osobowy ciężkiego uszczerbku na zdrowiu doznał K. R..
Biegły w wydanej opinii stwierdził, że przyczyną wypadku było niewłaściwe zachowanie małoletniego. Wyrwał się on z rąk matki, wtargnął na jezdnię przed nadjeżdżający samochód kierowany przez M. K., który nie miał możliwości uniknięcia wypadku.
Samochód był ubezpieczony w pozwanym Towarzystwie (…) i odpowiedzialność tego podmiotu na zasadzie ryzyka jest bezsporna.
Oceniając zachowanie małoletniego, Sąd uznał, że dziecko sześcioletnie zdaje już sobie sprawę do czego może doprowadzić nagłe wbiegnięcie na jezdnię i było to obiektywnie nieprawidłowe postępowanie prowadzące do wypadku.
W tych okolicznościach doszło do przyczynienia się powoda w 50% do zaistniałego zdarzenia, co skutkowało zmniejszeniem o połowę przyznanych mu świadczeń.
Mając na uwadze rodzaj doznanych przez powoda obrażeń ciała, rozmiar cierpień, czas trwania leczenia, za odpowiednią z tytułu zadośćuczynienia należało uznać kwotę 120.000 zł, a po jej obniżeniu o ustalony procent przyczynienia i wypłaconą sumą 22.500 zł zasądzeniu podlegała kwota 37.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 maja 2012r. ( data decyzji ubezpieczyciela o wypłaceniu odszkodowania). Skoro po zakończeniu postępowania likwidacyjnego, powód poniósł wydatki na leczenie i lekarstwa w kwocie 907,34 zł., koszty dojazdów na zabiegi i konsultację w wysokości 1913,82 zł – zasądzeniu podlegała kwota 1.410,50 zł
( obniżona o przyjęte 50% przyczynienia ) z ustawowymi odsetkami od dnia 15 lutego 2013r. ( data doręczenia odpisu pozwu ).
Wobec nie wykazania zasadności żądań odnośnie przyznania renty z tytułu zwiększonych potrzeb i ustalenia odpowiedzialności na przyszłość podlegały one oddaleniu.
Powód w apelacji zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 27. 188,88 zł z ustawowymi odsetkami:
– od kwoty 24.000 zł od dnia 25 maja 2012r. do dnia zapłaty;
– od kwoty 2 492,16 zł od dnia 19 grudnia 2012r, do zapłaty;
– od kwoty 696,72 od dnia 15 lutego 2013r. do dnia zapłaty oraz w części rozstrzygającej o kosztach zarzucił:
naruszenie prawa materialnego – art. 362 kc poprzez jego błędną wykładnię polegającą na zmniejszeniu należnego mu zadośćuczynienie i odszkodowania o 50% podczas, gdy z uwagi na jego wiek i stopień roszczenia rozmiar krzywdy, a także wobec ochronnej funkcji przepisów o odpowiedzialności posiadaczy pojazdów mechanicznych, uzasadnione było zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody w stopniu nie większym niż 30%.
Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:
– podwyższenie kwoty zasądzonej w pkt I wyroku do 61.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 maja 2012r. ;
– podwyższenie kwoty zasądzonej w pkt II wyrok do kwoty 4 599,46 zł z ustawowymi odsetkami:
– od kwoty 2 492,16 zł od dnia 19 grudnia 2012 do dnia zapłaty;
– od kwoty 2 107,30 zł od dnia 15 lutego 2013r. do dnia zapłaty.
– zasądzenie kosztów procesu za I i II instancję.
Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania za II instancję.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Z treści uzasadnienia wniesionego środka odwoławczego wynika, że apelujący nie kwestionuje oceny Sądu odnoszącej się do rozmiarów doznanej przez niego krzywdy oraz wysokości ustalonej szkody majątkowej.
Podważa natomiast przyjęty przez Sąd Okręgowy stopień zmniejszenia zadośćuczynienia i odszkodowania, który w świetle całokształtu okoliczności sprawy powinien wynieść nie więcej niż 30%.
Wskazał, że zgodnie z prezentowanymi poglądami w orzecznictwie Sądu Najwyższego samo ustalenie przyczynienia się poszkodowanego nie nakłada na Sąd obowiązku zmniejszenia odszkodowania ani nie przesądza stopnia tego zmniejszenia zaś decyzja o obniżeniu odszkodowania jest uprawnieniem Sądu, lecz wymaga rozważenia wszystkich okoliczności stanowiących podstawę takiej decyzji a szczególny charakter świadczenia przewidzianego w art. 445 § 1 kc i nie pozwala stosować do niego w sposób mechaniczny przepisu art. 362 kc.
Przytoczone rozważania stają się uzasadnione w sytuacji kiedy w ramach zarzutu naruszenia art. 362kc zakwestionowana jest sama możliwość zastosowania objętej nim regulacji do ustalonego w sprawie stanu faktycznego jako odstępstwa od przewidzianej w art. 361 § 2 kc zasady pełnego naprawienia przez zobowiązanego szkody.
Tego rodzaju sytuacja mając na uwadze granice apelacji nie zaistniała w przedmiotowej sprawie bowiem zarzut naruszenia prawa materialnego nie odnosi się do wadliwości oceny przesłanki i stopnia przyczynienia się małoletniego powoda do powstania szkody lecz skali obniżenia odszkodowania na tej podstawie nie w połowie lecz jedynie o 30%.
Zwrócić należy jednak uwagę, że ocena stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia rozmiarów szkody a następnie dokonania obniżenia należnych uprawnionemu świadczeń jest uprawnieniem Sądu meriti.
Podważenie tej oceny w postępowaniu odwoławczym jest możliwe w sytuacji, gdy dokonana została ona na ustaleniach oczywiście sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, rażąco błędnie określa stopień winy obu stron lub prowadzi do miarkowania odszkodowania w sposób nieadekwatny do zawartego w powołanym przepisie wymogu ( wyr. SN z dnia 28 września 1972r. II PR 248/72 i z dnia 5 grudnia 1972r., II PR 311/72 ). Nie jest sporne, że odpowiedzialność ubezpieczyciela w sprawie oparte jest na zasadzie ryzyka co oczywiście nie wyłącza możliwości zastosowania regulacji przewidzianej w art. 362 kc prowadzącej w ostateczności do obniżenia należnych uprawnionemu świadczeń.
Apelujący podkreśla jednak, że w takim przypadku miarodajnym kryterium jest porównanie niebezpieczeństwa z jakim dla ogółu łączy się korzystanie z mechanicznego środka komunikacji z rozmiarem i wagą uchybień po stronie poszkodowanego. Jego wiek, stopień rozeznania i ograniczona świadomość grożącego niebezpieczeństwa a także rozmiar doznanej krzywdy przemawia za stosowaniem ochronnej funkcji z art. 436 § 1 kc, a tych elementów Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę dokonując zbyt surowej oceny zachowania 5 letniego dziecka.
Twierdzenia te są oderwane od wyrażonego przez Sąd I instancji stanowiska, że zachowanie małoletniego powoda było obiektywnie nieprawidłowe, niezgodne z elementarnymi zasadami korzystania z drogi przez pieszych i właśnie z uwagi na wiek powoda jego niepełne rozeznanie co do zasad obowiązujących w ruchu drogowym skutkuje zmniejszeniem obowiązku naprawienia szkody o połowę bowiem gdyby nie nagłe wtargnięcie na jezdnię powoda bezpośrednio pod nadjeżdżający pojazd, do wypadku by nie doszło.
Ta ocena nie została skutecznie podważona bowiem Sąd ustalił wstępnie wysokość przyczynienia małoletniego powoda do zaistnienia wypadku a następnie wskazał jakie elementy o charakterze subiektywnym miał na uwadze obniżając o połowę kwotę należną z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania.
Jak podkreślono w wyroku SN z dnia 5 listopada 2008r. ( I CSK 139/08 Lex 54 88 98 ) przyczynienie do wypadku przez małoletniego, któremu ze względu na wiek winy przypisać nie można nie prowadzi do zwolnienia sprawcy szkody od odpowiedzialności. Może jednak skutkować zmniejszeniem należnego odszkodowania ( zadośćuczynienia ) przy uwzględnieniu stopnia tego przyczynienia …. Dla uwzględnienia przyczynienia się małoletniego konieczne jest, by mógł on choć w ograniczonym zakresie mieć świadomość nagannego zachowania lub grożącego mu niebezpieczeństwa. W przypadku pięcioletniego dziecka świadomość taka w pewnym stopniu już istnieje, lecz nie uzasadnia ona równorzędnego potraktowania z zawinionym działaniem sprawcy szkody.
Z dokonanych ustaleń, które Sąd II instancji wobec ich niezakwestionowania przyjął za właściwe wynika, że kierujący pojazdem samochodowym nie dopuścił się naruszenia przepisów ruchu drogowego i nie miał możliwości uniknięcia wypadku wobec wtargnięcia małoletniego na jezdnię pod jego pojazd zza stojącego samochodu. Te względy zadecydowały nie tylko o skali przyjętego przyczynienia ale według oceny Sądu Okręgowego dawały podstawę do obniżenia w tej właśnie wysokości należnego zadośćuczynienia i odszkodowania. Podzielają tę ocenę prawną apelacją jako nieuzasadnioną należało stosownie do art. 385 kpc oddalić a z uwagi na wiek małoletniego charakter dochodzonego roszczenia i przekonania co do jego zasadności na zasadzie art. 102 kpc odstąpiono od obciążenia powoda kosztami postępowania apelacyjnego strony pozwanej.
SSA Kazimierz Rusin SSA Jan Sokulski SSA Grażyna Demko