Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2022 roku w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Dariusza S. przeciwko (…) spółce akcyjnej z siedzibą w Warszawie
o zapłatę:
- zasądza od pozwanego (…) spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie na rzecz powoda Dariusza S. kwotę 187 210 zł (sto osiemdziesiąt siedem tysięcy dwieście dziesięć złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od 4 kwietnia 2019 roku do dnia zapłaty;
- zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 14 778 zł (czternaście tysięcy siedemset siedemdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Sygn. akt XVI GC 151/20
Uzasadnienie wyroku
W pozwie z dnia 31 stycznia 2020 roku (data stempla pocztowego) Dariusz S. wniósł o zasądzenie od (…) spółki akcyjnej w Warszawie kwoty 187 210 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 4 kwietnia 2019 roku do dnia zapłaty, kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.
W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zawarł z pozwaną spółką umowę ubezpieczenia autocasco (AC), której przedmiotem był ciągnik siodłowy marki DAF o nr rej. (…). W nocy z 1 na 2 marca 2019 roku dokonano kradzieży wskazanego pojazdu z ogrodzonego, zamykanego i objętego monitoringiem parkingu spółki Szmidt w miejscowości Nowa Biała 36 (gm. Stara Biała). Powód zgłosił szkodę pozwanej spółce, która odmówiła wypłaty odszkodowania powołując się na fakt nienależytego zabezpieczenia kluczyków poza pojazdem, co miałoby skutkować brakiem odpowiedzialności pozwanej za powstałą szkodę (pozew k. 3-8).
W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował jedynie zasadność powództwa. Zdaniem pozwanego w okolicznościach niniejszej sprawy powód dopuścił się rażącego niedbalstwa w zabezpieczeniu mienia. Wysokość dochodzonego roszczenia nie została zakwestionowana (odpowiedź na pozew k. 76-78).
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
W dniu 6 czerwca 2018 roku Dariusz S. , w ramach prowadzonej działalności gospodarczej pod nazwą Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe (…) Dariusz S. , zawarł z (…) spółką akcyjną z siedzibą w Warszawie (dalej nazywaną (…) ) umowę ubezpieczenia pojazdu marki DAF o numerze rejestracyjnym (…) w wariancie serwisowym od wszystkich ryzyk, to jest OC, AC, NNW. Wskazany pojazd został objęty ubezpieczeniem autocasco w okresie od 11 czerwca 2018 roku do 10 czerwca 2019 roku. Wartość pojazdu określono w umowie na kwotę 187 210 zł przy zastosowaniu opcji bez VAT, Auto Wartość 100% oraz Auto Ochrona Sumy Ubezpieczenia. (dowód: polisa nr … , potwierdzenie zawarcia umowy ubezpieczenia do polisy … )
Zgodnie z § 7 ust.1 ogólnych warunków ubezpieczeń komunikacyjnych ustalonych Uchwałą Zarządu (…) SA nr UZ/264/2017 z dnia 14 września 2017 roku (dalej jako OWU), a stanowiących załącznik do umowy ubezpieczenia, zakresem ubezpieczenia autocasco objęte były szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie pojazdu, jego części lub wyposażenia, wskutek zajścia wypadku ubezpieczeniowego w okresie ubezpieczenia, z zastrzeżeniem § 12. Z kolei w §12 zostały wskazane przypadki wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Zgodnie §12 ust. 1 pkt 11 lit. b ubezpieczeniem autocasco nie były objęte szkody kradzieżowe, jeżeli po opuszczeniu pojazdu i pozostawianiu go bez bezpośredniego nadzoru ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do korzystania z pojazdu, pozostawiono w pojeździe lub nie dokonano zabezpieczenia poza pojazdem kluczyka lub sterownika służącego do otwarcia pojazdu lub uruchomienia pojazdu lub kluczyka lub sterownika służącego do uruchomienia zabezpieczeń przeciwkradzieżowych (lub łącznie wszystkich tych urządzeń) chyba, że nie miało to wpływu na zajście wypadku ubezpieczeniowego, w tym jeżeli spełnienie warunków określonych w lit. a-c było uniemożliwione uprzednim użyciem przemocy lub groźby natychmiastowego jej użycia przez sprawcę kradzieży pojazdu. Ponadto w §88 ust. 1 pkt 3 lit. a postanowiono, że w przypadku kradzieży pojazdu ubezpieczający lub ubezpieczony jest zobowiązany przekazać (…) kluczyki lub sterowniki służące do otwarcia pojazdu lub uruchomienia pojazdu oraz kluczyki lub sterowniki służące do uruchomienia zabezpieczeń przeciwkradzieżowych, w które pojazd był wyposażony, w celu ustalenia odpowiedzialności (…) w okolicznościach, o których mowa w § 12 ust. 1 pkt 11 oraz dokumenty pojazdu, w celu ustalenia odpowiedzialności (…) w okolicznościach, o których mowa w § 12 ust. 1 pkt 2 i pkt 3. (dowód: kopia OWU k. 24-41)
W nocy z 1 marca na 2 marca 2019 roku, na terenie parkingu niestrzeżonego firmy Schmidt w Nowej Białej 36, gminie Stara Biała, doszło do kradzieży samochodu ciężarowego marki DAF o numerze rejestracyjnym (…) wraz z autocysterną o numerze rejestracyjnym WPL-XR67, na której załadowny był granulat. W kabinie pojazdu znajdowały się dokumenty przewozowe, dowody rejestracyjne samochodu i cysterny oraz karty płatnicze i karta kierowcy na nazwisko Marek Pawłowski.
Kluczyki od pojazdu natomiast były umieszczone w zamkniętym na klucz pojemniku na akcesoria pojazdu, który znajdował się w cysternie. W czasie gdy dokonano kradzieży monitoring obejmujący teren parkingu nie działał. W sprawie zaistniałej kradzieży było prowadzone śledztwo nadzorowane przez Prokuraturę Rejonową w Płocku, które postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2019 roku zostało umorzone, wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa. (dowód: kopia protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie k.43-44, notatka urzędowa k.47, kopia postanowienia o wszczęciu śledztwa k.49, kopia postanowienia o umorzeniu śledztwa k.50)
Szkoda w postaci kradzieży pojazdu marki DAF o numerze rejestracyjnym (…) została zgłoszona ubezpieczycielowi w dniu 4 marca 2019 roku. Dnia 18 kwietnia 2019 roku, po rozpatrzeniu zgłoszenia, (…) odmówiło przyznania odszkodowania Dariuszowi S. emu powołując się na postanowienia OWU tj. § 12 ust. 1 pkt 11 oraz §88 ust. 1 pkt 3a. Zdaniem (…) objęcie ochroną ubezpieczeniową zdarzenia z dnia 2 marca 2019 roku i wypłata odszkodowania były nieuzasadnione, z uwagi na fakt, iż pojazd pozostawiono na niestrzeżonym parkingu, natomiast klucze od przedmiotowego pojazdu pozostawiono w jego naczepie, co nie stanowiło właściwego zabezpieczenia kluczyków poza pojazdem zgodnie z postanowieniami OWU. (dowód: wydruk podsumowania zgłoszenia szkody, kopia pisma z dnia 18 kwietnia 2019 roku k. 13)
Dnia 4 czerwca 2019 roku Hexa Dochodzenie odszkodowań spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie, działając w imieniu Dariusza S. złożyła reklamację wraz z wnioskiem o ponowną analizę szkody, zmianę decyzji i wypłatę odszkodowania w wysokości 187 210 zł. W odpowiedzi na złożoną reklamację pozwana spółka w piśmie z dnia 1 lipca 2019 roku poinformowała o braku podstaw do zmiany stanowiska o odmowie wypłaty odszkodowania, powołując się na te same postanowienia OWU, które zostały powołane w piśmie z dnia 18 kwietnia 2019 roku. (dowód: kopia pisma k. 14-15, kopia pisma k. 16).
Dnia 12 lipca 2019 roku Hexa Dochodzenie odszkodowań spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie, skierowała w imieniu Dariusza S. wniosek do Rzecznika Klienta (…) o przeanalizowanie niniejszej sprawy. W odpowiedzi na ten wniosek (…) skierował do Dariusza S. pismo, w którym podtrzymał zajęte już stanowisko w sprawie oraz podniósł, że sformułowania użyte w OWU są w swej treści jednoznaczne w odniesieniu do sposobu postępowania ubezpieczonego. Obowiązek należytej dbałości ubezpieczonego o właściwe zabezpieczenie kluczyków przed ich utratą zdaniem należy uznać za jeden z podstawowych obowiązków umownych w zakresie umowy ubezpieczenia autocasco, a jego niedopełnienie stanowi rażące naruszenie warunków umowy uzasadniające wyłączenie odpowiedzialności za szkodę powstałą w związku z kradzieżą pojazdu. (dowód: dowód: wydruk formularza kontaktowego k. 17, kopia pisma z dnia 6 sierpnia 2019 roku)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych kopii dokumentów prywatnych, które nie były kwestionowane przez strony postępowania pod względem prawdziwości i rzetelności, jak również nie wzbudziły również wątpliwości Sądu. Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie bezsporny był stan faktyczny oraz wysokość roszczenia. Kwestią sporną była interpretacja postanowień OWU.
Sąd Okręgowy zważył co następuje:
W niniejszej sprawie powództwo strony powodowej należało uznać za zasadne w całości.
Powód dochodził od pozwanego odszkodowania za kradzież pojazdu marki DAF o numerze rejestracyjnym WPL08102. Strony łączył stosunek prawny na podstawie umowy ubezpieczenia w rozumieniu art. 805 § 1 k.c. Fakt zawarcia umowy ubezpieczenia nie był kwestionowany przez strony. Dowód zawarcia tej umowy stanowi polisa nr 1031201140 z 6 czerwca 2018 roku obejmująca okres ubezpieczenia od 11 czerwca 2018 roku do 10 czerwca 2019 roku. Integralną częścią tej umowy były ogólne warunki ubezpieczeń komunikacyjnych (OWU).
Zgodnie z art. 805 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia, ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Z treści umowy wynika, iż ubezpieczeniem został objęty pojazd marki DAF o numerze rejestracyjnym (…). Suma ubezpieczenia została ustalona na kwotę odpowiadającą wartości pojazdu na dzień zawarcia umowy AC, tj. 187 210 zł, zgodnie z §16 OWU.
Warunkiem powstania po stronie pozwanego odpowiedzialności z umowy ubezpieczenia było zaistnienie zdarzenia ubezpieczeniowego. Zgodnie z § 7 ust.1 OWU zakresem ubezpieczenia autocasco objęte były szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie pojazdu, jego części lub wyposażenia, wskutek zajścia wypadku ubezpieczeniowego w okresie ubezpieczenia, z zastrzeżeniem § 12. Ponadto zgodnie z §12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU ubezpieczyciel nie obejmuje ochroną kradzieży pojazdu jeżeli po opuszczeniu pojazdu i pozostawianiu go bez bezpośredniego nadzoru ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do korzystania z pojazdu, pozostawiono w pojeździe lub nie dokonano zabezpieczenia poza pojazdem kluczyka lub sterownika służącego do otwarcia pojazdu lub uruchomienia pojazdu lub kluczyka lub sterownika służącego do uruchomienia zabezpieczeń przeciwkradzieżowych (lub łącznie wszystkich tych urządzeń), chyba że nie miało to wpływu na zajście wypadku ubezpieczeniowego, w tym jeżeli spełnienie warunków określonych w lit. a-c było uniemożliwione uprzednim użyciem przemocy lub groźby natychmiastowego jej użycia przez sprawcę kradzieży pojazdu.
Bezspornym jest, że pojazd będący własnością powoda, w chwili zaistnienia tego zdarzenia był objęty ubezpieczeniem AC. Wobec powyższego, tak określonym zdarzeniem ubezpieczeniowym, w ocenie Sądu była utrata pojazdu marki DAF, będącego przedmiotem umowy ubezpieczenia, który to pojazd powód utracił, na skutek kradzieży w nocy z 1 marca na 2 marca 2019 roku. Na gruncie niniejszej sprawy, kwestią sporną była zasadność wyłączenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie §12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU. Należało zatem skupić się na przesłankach określonych w tym postanowieniu oraz okolicznościach, które rzeczywiście mają znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Zdaniem pozwanego §12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU stanowi podstawę wyłączenia jego odpowiedzialności w tej sprawie. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazywał, iż nie dokonano we właściwy sposób zabezpieczenia kluczyków poza pojazdem. Jako okoliczności wskazujące na brak prawidłowego zabezpieczenia kluczyków do pojazdu pozwany powołał następujące fakty:
- ciągnik siodłowy był spięty z naczepą (cysterną) razem w jeden zestaw pojazdów i stały zaparkowane w stanie gotowym do wyjazdu,
- kradzież zestawu nastąpiła z terenu ogrodzonego, zamykanego wyłącznie na ręcznie przesuwaną bramę bez kłódki, czy innego mechanizmu blokującego,
- na tym terenie był zainstalowany monitoring, który w okresie zdarzenia nie działał,
- dokumenty pojazdów (ciągnika i naczepy) znajdowały się w kabinie i było to powszechne działanie w firmie powoda,
- kluczyki do skradzionego ciągnika znajdowały się w schowku technicznym w naczepie (cysternie).
Zdaniem pozwanego wymienione powyżej okoliczności wskazują na rażące niedbalstwo powoda w zabezpieczeniu mienia. Schowanie kluczyków do pojazdu w skrytce znajdującej się w naczepie, w ocenie powoda nie stanowiło właściwego zabezpieczenia kluczyków poza pojazdem, wobec czego pozwany odmówił wypłaty odszkodowania. Stanowisko pozwanego należało uznać za bezzasadne. Pozwany nie udowodnił, iż zabezpieczenie kluczyków poprzez umieszczenie ich w zamkniętym na klucz pojemniku na akcesoria pojazdu, który znajdował się w cysternie było sprzeczne z postanowieniami OWU. W myśl §12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU powód zobowiązany był jedynie do zabezpieczenia kluczyka poza pojazdem.
Postanowienia OWU nie precyzowały żadnych dodatkowych przesłanek, nie wskazywały dokładnie, w jaki sposób kluczyki powinny zostać zabezpieczone.
W ocenie Sądu powód zabezpieczył kluczyki poza pojazdem. Nie ulega wątpliwości, że ciągnik siodłowy i naczepa były połączone w jeden zestaw pojazdów, ale nie sposób przyjąć, iż ukrycie kluczyków w skrytce znajdującej się w naczepie, która to skrytka była zamknięta na klucz nie spełnia kryterium zabezpieczenia kluczyków poza pojazdem określonego w §12 ust. 1 pkt 11 lit. b. Naczepa zdecydowanie jest odrębnym przedmiotem od ciągnika siodłowego. Ponadto kluczyk został ukryty w skrytce zamykanej na klucz, a zatem w miejscu, które nie jest łatwo dostępne dla osób trzecich. W tych okolicznościach należało uznać, że powód dokonał zabezpieczenia kluczyka zgodnie z postanowieniami OWU.
Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2014 roku w sprawie o sygn. akt V CK 48/03, iż ogólne warunki umów, stanowiące integralną część zawartej przez strony umowy ubezpieczenia, podlegają wykładni według reguł określonych w art. 65 § 2 k.c., gdy ich postanowienia nie są precyzyjne i stwarzają wątpliwości co do ich istotnej treści. Wykładnia ta nie może pomijać celu, w jakim umowa została zawarta, a także natury i funkcji zobowiązania.
Celem umowy jest zaś niewątpliwie udzielenie ubezpieczonemu ochrony na wypadek określonego w umowie ryzyka, w zamian za zapłatę składki. Umowa ubezpieczenia pełni funkcję ochronną i z tej przyczyny miarodajny do wykładni jej postanowień jest punkt widzenia tego, kto jest chroniony.
Mając to na uwadze, należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie przesłanka wyłączająca odpowiedzialność pozwanego z §12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU nie ziściła się, gdyż pozwany zabezpieczył kluczyki poza pojazdem. Jednocześnie podnieść należy, że twierdzenia pozwanego bazują jedynie na jego subiektywnej ocenie. Pozwany chcąc wywieźć korzystne dla siebie skutki powinien zgodnie z art. 6 k.c. udowodnić okoliczności, które jego zdaniem potwierdzają, że powód nie zabezpieczył kluczyk zgodnie z postanowieniami OWU, czego pozwany w niniejszej sprawie nie uczynił. Zawarte w OWU klauzule ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela, są zastrzeżeniem na korzyść ubezpieczyciela. Jeśli zatem ubezpieczyciel chce z takiego zastrzeżenia skorzystać, musi udowodnić fakty wskazujące na zaistnienie takiego przypadku. Odpowiedzialność ubezpieczyciela była wyłączona w przypadku kradzieży pojazdu wskutek pozostawienia w pojeździe lub nie dokonania zabezpieczenia kluczyków (§12 ust. 1 pkt 11 lit. b OWU). Również ciężar dowodu, że szkoda powstała z winy umyślnej albo rażącego niedbalstwa ubezpieczonego leży zawsze po stronie ubezpieczyciela. Pozwany nie wykazał żadnej z okoliczności wyłączającej jego odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną powodowi wskutek kradzieży samochodu.
W odpowiedzi na pozew, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 1997 roku o sygn. akt II CKN 823/97 wskazano, iż „ (…) odpowiedzialność (…) S. A. uzależniona jest od właściwego zabezpieczenia poza pojazdem zarówno kluczyków, jak i dokumentów samochodu, a brak łącznego spełnienia obu warunków wyłącza jej odpowiedzialność ubezpieczeniową z tytułu autocasco (…)”. W tym miejscu jednak należy podkreślić, iż postanowienia OWU w tej sprawie nie zobowiązywały powoda do dokonania zabezpieczenia również dokumentów poza pojazdem. Tymczasem pozwana spółka w piśmie z dnia 18 kwietnia 2019 roku powoływała się na fakt nie dokonania zabezpieczenia dokumentów pojazdu oraz na §88 ust. 1 pkt 3 lit. a, zgodnie z którym w przypadku kradzieży ubezpieczony jest zobowiązany przekazać (…) kluczyki lub sterowniki służące do otwarcia pojazdu lub uruchomienia pojazdu oraz kluczyki lub sterowniki służące do uruchomienia zabezpieczeń przeciwkradzieżowych, w które pojazd jest wyposażony, w celu ustalenia odpowiedzialności (…) w okolicznościach, o których mowa w § 12 ust. 1 pkt 11 oraz dokumenty pojazdu, w celu ustalenia odpowiedzialności (…) w okolicznościach, o których mowa w § 12 ust. 1 pkt 2 i pkt 3. Należy jeszcze raz podkreślić, że OWU nie zawierają postanowienia, które nakładałoby na ubezpieczonego obowiązek zabezpieczenia nie tylko kluczyka ale także dokumentów pojazdu.
Bezsprzecznie z postanowień OWU wynika obowiązek przekazania pozwanej spółce kluczyka i dokumentów pojazdu w przypadku kradzieży
Jednak przy tym należy zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie. Po pierwsze spełnienie tego obowiązku niewątpliwie nie było możliwe z uwagi na fakt, iż dokumenty znajdowały się w kabinie ciągnika siodłowego natomiast kluczki w naczepie, a oba te pojazdy zostały powodowi skradzione. Po drugie pomimo obowiązku przekazania tych rzeczy ubezpieczycielowi, postanowienia OWU nie przewidują żadnej sankcji na wypadek jego niedopełnienia, tym bardziej nie wywiązanie się z tego obowiązku nie stanowi podstawy odmowy wypłaty odszkodowania. W związku z tym nie sposób wyłączyć odpowiedzialności pozwanego za niezastosowanie się powoda do tego postanowienia.
Wobec powyższych ustaleń i wniosków, zdaniem Sądu powód udowodnił zasadność żądania od szkodowania za kradzież pojazdu, a co za tym idzie powództwo zasługiwało na uwzględnienie.
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie z §98 ust. 1 i 2 Zgodnie z §98 ust. 1 i 2 OWU OWU ubezpieczyciel obowiązany jest do dokonania wypłaty odszkodowania, w tym zwrotu kosztów lub świadczenia w terminie 30 dni licząc od dnia zawiadomienia o wypadku ubezpieczeniowym, a gdyby wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności albo wysokości odszkodowania, w tym kosztów podlegających o wysokości zwrotowi, lub świadczenia okazało się niemożliwe w tym terminie, wypłata odszkodowania następuje w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe.
Jednakże bezsporną część odszkodowania, w tym kosztów podlegających zwrotowi, lub świadczenia (…) wypłaca w terminie 30 dni.
W niniejszej sprawie postępowanie likwidacyjne trwało dłużej niż trzydzieści dni od daty otrzymania zawiadomienia, a pozwany nie wykazał, że wyjaśnienie okoliczności koniecznych zachowaniu należytej staranności, okazało się niemożliwe w tym terminie. W związku z tym pozwany powinien wypłacić odszkodowanie do 3 kwietnia 2019 roku, a zatem od 4 kwietnia 2019 roku pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu roszczenia w spełnieniu roszczenia. Z tego też względu również roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie należało zasadnie.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie powołanych przepisów Sąd orzekł jak ww pkt 1 sentencji wyroku.
W pkt 2 sentencji wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c. Pozwany przegrał sprawę w całości, wobec czego należało zobowiązać go do zwrotu stronie przeciwnej poniesionych przez nią kosztów procesu, na które składają się opłata od pozwu w kwocie 9 361 zł, koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5 400 zł, których wysokość została ustalona na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015 poz. 1800 ze zm.) oraz kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.